Wykluczenie i inkluzja społeczna. Paradygmaty i próby definicji

Social exclu­sion — nowe poję­cie czy poli­ty­czne alibi*

Poję­cia są niezbędne do opisu rzeczy­wis­tości społecznej. Niek­tóre z uży­wanych dziś zdają się być jed­nak na tyle niepre­cyzyjne, że wprowadzają w to życie więcej zamiesza­nia niż porządku. Jeżeli dodatkowo stają się modne, a ich uży­wanie ma być legi­t­ymiza­cją posi­ada­nia i umiejęt­ności stosowa­nia najnowszych ustaleń, jeśli przenikają do języka mediów i poli­tyki, sta­jąc się ele­mentem biurokraty­cznej nowom­owy i poli­ty­cznego żar­gonu, wów­czas same stają się problemem.

Jed­nym z takich współczes­nych pojęć jest wyk­lucze­nie społeczne (social exclu­sion), które towarzyszy, a nawet zastępuje powoli starsze od niego i bardziej zrozu­mi­ałe poję­cie ubóstwa i biedy. W zasadzie nawet nie wiadomo, czy wyk­lucze­nie zastąpiło już, czy może wchłonęło owe starsze poję­cia? Na ile stało się ono koniecznym poję­ciem opisu­ją­cym nowe zjawiska, a na ile tylko językową kalką stosowaną bardziej lub mniej rozsąd­nie w różnych dyskur­sach? Czy niesie ze sobą nową jakoś­ciowo diag­nozę prob­lemów społecznych, czy służy tylko jako poli­ty­czne alibi dla ukrycia ewen­tu­al­nych niepowodzeń w walce z ubóst­wem? W końcu, po co w ogóle mówić o wyk­lucze­niu – czy po to, by reflek­tować same to poję­cie i ewen­tu­al­nie związane z nim zjawiska, czy może jed­nak po to, by inspirować dzi­ała­nia inkluzyjne?

Jed­nym z zasad­niczych celów tej książki jest próba iden­ty­fikacji zjawiska, języka opisu i paradyg­matów związanych z wyk­lucze­niem, które jest konkret­nym, choć złożonym zjawiskiem społecznym, ale i po części z inkluzją, która niezwykle często – co jest dużym uproszcze­niem – postrze­gana bywa jako prosta odwrot­ność wykluczenia.