Nr 5-6 (446-447) 2011
Spis treści nr 5–6/2011
Numer monotematyczny
Kapitał społeczny — część I
OD REDAKTORA NUMERU — Stanisława Golinowska
SPOŁECZNY KAPITAŁ RYNKOWY - Andrzej Matysiak
KAPITAŁ SPOŁECZNY W UJĘCIU ELINOR OSTROM: TRIUMF INTERDYSCYPLINARNOŚCI - Jagoda Gandziarowska-Ziołecka, Joanna Średnicka
O SPÓJNOŚCI I KAPITALE SPOŁECZNYM ORAZ EUROPEJSKIEJ I POLSKIEJ POLITYCE SPÓJNOŚCI — Stanisława Golinowska
KAPITAŁ SPOŁECZNY — LEK NA CAŁE ZŁO? — Kazimierz W. Frieske, Kinga Pawłowska
PO CIEMNEJ STRONIE: O NIEZBYT DOBRYM KAPITALE SPOŁECZNYM I SPOŁECZNYCH WIĘZIACH — Paweł Poławski
ROLA WIĘZI SPOŁECZNYCH I KAPITAŁU SPOŁECZNEGO W KOMUNIKACJI POLITYCZNEJ I W ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO — Jacek Wódz
KŁOPOT Z “NGOIZACJĄ”. DEBATA O SPOŁECZEŃSTWIE OBYWATELSKIM W POLSCE A RZECZYWISTOŚĆ — Elżbieta Korolczuk
KAPITAŁ SPOŁECZNY I WYKLUCZENIE SPOŁECZNE - Maria Theiss
KONKURS IPiSS NAS NAJLEPSZE PRACE MAGISTERSKIE I DOKTORSKIE W DZIEDZINIE PROBLEMÓW PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ - OGŁOSZENIE
NOWOŚCI WYDAWNICZE IPiSS
DIARIUSZ POLITYKI SPOŁECZNEJ
W numerze szczególnie polecamy artykuły:
Od redaktora numeru — Stanisława Golinowska
Wśród wielu wyzwań przyszłości, jakie stają przed polskim społeczeństwem, budowanie kapitału społecznego należy do najtrudniejszych. Źródłem tych trudności jest w pierwszym rzędzie duża pojemność treściowa kategorii, w której mieści się jednocześnie zaufanie, normy wzajemności, współdziałanie i zdolność do organizowania się. Kolejna trudność dotyczy niejednoznaczności czynników, jakie wpływają na uzyskanie pożądanego efektu w postaci odpowiedniego poziomu kapitału społecznego. Wysoki poziom kapitału społecznego postrzegany jest bowiem jako korzystny i pożądany składnik ładu społecznego, niezbędny w rozwiązywaniu problemów wspólnych, wymagających współpracy, solidarności i koordynacji, a przyczyniający do przezwyciężania negatywnych efektów indywidualizmu i niejednokrotnie destrukcyjnej rywalizacji między ludźmi. Istnieje też pewien nurt rozważań na temat kapitału społecznego, który akcentując więzi między ludźmi i sieci powiązań, wydobywa społecznie niekorzystny ich efekt. Więzi te bowiem łączą jednych, lecz wykluczają innych. Robert Putnam, pionierski empiryczny badacz kapitału społecznego, odróżnia więc społecznie pożądany kapitał pomostowy, niewykluczający, który powstaje w wyniku więzi ponadgrupowych i o funkcjonalnym charakterze, od kapitału zwanego wiążącym, tworzonego w obrębie jednej grupy w opozycji do innej czy do reszty społeczeństwa. Ten kapitał nie zawsze jest ogólnospołecznie korzystny.
Bogata już literatura na temat kapitału społecznego, a także badania empiryczne o jego występowaniu w tych czy innych krajach i społecznościach, nie zmniejszają kontrowersji dotyczących poznawczego oraz funkcjonalnego sensu tego pojęcia. Nadal bowiem prowadzone są rozważania dotyczące tego, czy kapitał społeczny: — jest atrybutem jednostek (podejście Bourdie) czy też relacji społecznych (koncepcja Putnama); — ma zasadnicze znaczenie dla sfery publicznej, czy dotyczy w istotnej mierze także sfery prywatnej; — jest społecznie korzystny, np. wzmacnia efekty innych kapitałów: finansowego i ludzkiego, czy też może być rozwojowo niekorzystny i osłabia efekty rozwojowe; — można budować dostatecznie łatwo i trafnie kierunkowo w celu efektywniejszego rządzenia (governance), czy raczej sprawowania kontroli społecznej. Debata na temat kapitału społecznego w Polsce nabrała dynamiki w związku z wynikami badań Komisji Europejskej, prowadzonych w ramach Eurobarometru (European Commission 2005) oraz europejskich badań sondażowych (European Social Survey), które zwróciły uwagę na niskie usytuowanie Polski wśród krajów członkowskich Unii Europejskiej. Wprawdzie także inne spośród nowych krajów członkowskich lokują się relatywnie nisko, ale ostatnia pozycja naszego kraju była niemałym zaskoczeniem i wywołała w Polsce dyskusję zarówno na temat koncepcji kapitału społecznego, jak i przyczyn jego niskiego poziomu. W 2009 r. opublikowana została w IPiSS książka na temat więzi społecznych i kapitału społecznego (Więzi społeczne w gospodarce, IPiSS oraz WNE UW, Warszawa 2009) ukazująca nie tylko wielość podejść i wyników badań, ale także zawierająca wyjaśnienia dotyczące poziomu kapitału społecznego w Polsce. Zainspirowała ona dalsze prace i rozważania. Zainspirowała ona dalsze prace i rozważania. Zebrane w redakcji “Polityki Społecznej” artykuły składają się aż na dwa numery pisma. Zostały one podzielone na dwie grupy. Pierwsza grupa tekstów ma charakter ogólny: dotyczy kwestii pojęciowych i metodologicznych stosowania kategorii kapitału społecznego, a także przykładów polityki budowania ładu społecznego na podstawie koncepcji kapitału społecznego. Druga grupa artykułów — zawarta w następnym numerze (7/2011) — podejmuje wątek budowania kapitału społecznego na poziomie mikro: w instytucjach, w firmach i w odniesieniu do problemów pracy i rynku pracy. Prezentowane teksty w tym numerze “Polityki Społecznej” należą do pierwszej — ogólnej — grupy. Uporządkowano je według kryterium stosunku autora do kapitału społecznego. Najpierw więc mamy artykuły ukazujące istotne i korzystne znaczenie kapitału społecznego tak w funkcji wyjaśniającej (kognitywnej), jak i konstruktywnej. Następnie prezentowane są artykuły ostrzegające przed entuzjazmem, związanym z używaniem kategorii kapitału społecznego Pierwszy, bardziej ekonomiczny niż socjologiczny tekst autorstwa Andrzeja Matysiaka, ma charakter polemiczny w stosunku do wielu innych ujęć i na polskim gruncie dość nowatorski. Autor ten nadaje kapitałowi społecznemu szerszy i funkcjonalny sens. Uważa, że kapitał społeczny wytwarzany w sferze prywatnej na podstawie zaufania, które budowane jest publicznie w wyniku wiedzy i norm dostarczanych jednostkom, buduje społeczny kapitał rynkowy. Dzięki temu umowy i współdziałanie przynoszą społeczne korzyści. Można by powiedzieć, że wykorzystuje kategorię kapitału społecznego do kwestionowania indywidualistycznych teorii rynkowych. Ekonomiści próbują też udowodnić, że kapitał społeczny to także czynnik wzrostu gospodarczego, a nawet szerzej — rozwoju; wprawdzie “miękki” i trudno mierzalny, ale możliwy do zidentyfikowania i działający na podobnej zasadzie, jak kapitał ludzki. Zwiększa skuteczność twardych czynników wzrostu. Kapitał społeczny ma szczególne znaczenie w przezwyciężaniu dylematów rozwoju w zakresie gospodarowania zasobami naturalnymi raz zasobami tzw. dóbr wspólnej puli. Noblistka z ekonomii sprzed dwóch lat — Elinor Ostrom — udowodniła dzięki swym eksperymentom i badaniom w krajach rozwijających się, że tylko dzięki współdziałaniu opartym na zaufaniu można rozwiązywać niektóre problemy tworzenia wspólnych dóbr. Artykuł Jagody Gandziarowskiej-Ziołeckiej oraz Joanny Średnickiej przybliżają Czytelnikom sylwetkę uczonej oraz jej dokonania. Na bazie koncepcji kapitału społecznego budowana jest polityka spójności Unii Europejskiej, która odwołuje się do solidarności, współpracy i partnerstwa w szerokim wymiarze terytorialnym i ponadnarodowym. Spójność jest bowiem zarówno celem, jak i efektem europejskiej integracji w wymiarze nie tylko politycznym i gospodarczym, ale także społecznym. Polityka spójności jest podstawą wyznaczania kierunków inwestycyjnych i podziału funduszy strukturalnych UE. Od kilkunastu już lat jest monitorowana i oceniane są jej efekty w zakresie konwergencji w rozwoju krajów członkowskich. Cele dotyczące osiągania spójności społecznej, także przez budowanie kapitału społecznego, zostały wpisane do aktualnie opracowanej polskiej strategii rozwoju kraju i rozwoju regionalnego. Przyjęto, że wspieranie rozwoju kapitału społecznego stanowi jedno spośród 11. strategicznych wyzwań przyszłego rozwoju Polski. To także uzasadnia podjęcie tematu kapitału społecznego na łamach “Polityki Społecznej”. Po artykułach nastawionych pozytywnie i konstruktywnie do koncepcji kapitału społecznego, mamy też w prezentowanym numerze teksty ukazujące inne aspekty problemów związanych z rozwojem więzi społecznych i zaufaniem, które w gruncie rzeczy ostrzegają przed zbytnim przywiązaniem do kategorii kapitału społecznego, jako kategorii porządkującej i dostatecznie wyjaśniającej współczesne problemy rozwoju społecznego i jako kategorii funkcjonalnej służącej budowaniu ładu społecznego. Pierwszy artykuł z grupy tekstów krytycznych wobec kategorii kapitału społecznego autorstwa Kazimierza W. Frieske i Kingi Pawłowskiej jest w swej wymowie nie tylko krytyczny w stosunku do niejednoznaczności treści i licznych postaci kapitału społecznego, ale także krytyczny w stosunku do ładu społecznego zbudowanego i budowanego w Polsce, który nota bene nie jest specyficzny, lecz ma cechy uniwersalnej tendencji współczesnego kapitalizmu w dobie globalizacji. Podobne w wymowie jest opracowanie Pawła Poławskiego, który ukazuje “ciemne strony” kapitału społecznego na podstawie rozumienia tej kategorii w zgodzie z koncepcją Bordieu. Jego rozważania dotyczą instrumentalnej funkcji kapitału społecznego. P. Poławski, poddając w wątpliwość to, że zaufanie i normy wzajemności mogą być przenoszone na zbiorowość, sugeruje, że to współczesne państwo próbuje odtworzyć dobry kapitał społeczny w ramach wyznaczonych struktur w celu sprawowania kontroli społecznej. Samo bowiem nie jest w stanie tej kontroli sprawować. Inny wątek w debacie o instrumentalnym znaczeniu kapitału społecznego w kształtowaniu ładu społecznego podejmuje Jacek Wódz. Zajmując się komunikacją polityczną, zwraca uwagę na nowe technologie informacyjne oraz nowe konstrukcje instytucjonalne (samorząd terytorialny) jako czynniki istotnie wpływające na budowanie społeczeństwa obywatelskiego. Jego zdaniem, osiągając znaczny postęp w wykorzystywaniu technologii informacyjnych, nie wykorzystuje się tych możliwości do wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego, a jedynie do wywołania jednorazowego zachowania politycznego (wybory!). Budowanie kapitału społecznego utożsamiane jest niejednokrotnie z budowaniem społeczeństwa obywatelskiego. To są wprawdzie obszary zachodzące na siebie, ale nie identyczne. Rozwój organizacji pozarządowych może odzwierciedlać jedno i drugie. Ciekawym pytaniem w tym kontekście jest to, czym są polskie NGO-sy. W jakim kierunku się rozwijają? Artykuł Elżbiety Korolczuk podsumowuje debatę prowadzoną w Polsce oraz wskazuje negatywne skutki dotychczasowych regulacji dotyczących organizacji pozarządowych, a w tym ustawy o organizacjach pożytku publicznego. Numer kończy artykuł Marii Theiss, która podejmuje rozważania na temat związków kapitału społecznego i wykluczenia społecznego. Autorka przyjmuje kategorię kapitału społecznego do wyjaśnienia rodzaju więzi łączących ludzi ubogich i wykluczonych oraz ukazania wynikających z tego korzyści/niekorzyści. Jej podejście do kategorii kapitału społecznego jest badawczo pozytywne, natomiast co do konstrukcji oparcia na nim działań w obszarze polityki społecznej autorka wydaje się mieć wątpliwości. Uznaje to za “putmanowską utopię”, chociaż jest jej bardzie przychylna niż podejściom technokratycznym.
Ponadto w numerze:
Recenzje z krajowych i zagranicznych pozycji
Sprawozdania z konferencji naukowych
Social Policy
Table of Contents No 5–6 (446–447), 2011
Social Capital — part I
NOTE FROM EDITOR — Stanisława Golinowska
SOCIAL CAPITAL OF MARKET — Andrzej Matysiak
ELINOR OSTROM’S PERSPECTIVE ON SOCIAL CAPITAL — Jagoda Gandziarowska-Ziołecka, Joanna Średnicka
ON SOCIAL COHESION AND SOCIAL CAPITAL AND EUROPEAN AND POLISH SOCIAL COHESION — Stanisława Golinowska
SOCIAL CAPITAL — IS IT UNIVERSAL CURE? — Kazimierz W. Frieske, Kinga Pawłowska
ON THE DARK SIDE. NOT-SO-GOOD SOCIAL CAPITAL AND SOCIAL TIES — Paweł Poławski
THE ROLE OF SOCIAL BONDS AND SOCIAL CAPITAL IN POLITICAL COMMUNICATION AND DEVELOPMENT OF CIVIL SOCIETY — Jacek Wódz
THE THIRD SECTOR EXPANTION PROBLEMS. POLISH DEBATES ON CIVIL SOCIETY AND SOCIAL REALITIES — Elżbieta Korolczuk
SOCIAL CAPITAL AND SOCIAL EXCLUSION — Maria Theiss
COMPETITION FOR THE BEST M.D. THESES AND PH.D. DISSERTATIONS IN THE FIELD OF LABOUR MARKET ISSUES AND SOCIAL PLICY — NOTICE
NEW BOOKS PUBLISHED BY THE INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES
DIARY OF SOCIAL POLICY
We recommend the papers
Andrzej Matysiak
SOCIAL CAPITAL OF MARKET
Principal aim of social capital is to coordinate actions between single persons and collective entities. Because of a different coordination mechanisms it should be indicated that there are following types of positive social capital: family capital, company capital, market capital and public capital. The theory presented by R.D. Putnam regards mainly to public sector. Social capital of market in static approach is defined as a social structure that ensures reliability of participants of the market exchange. However in dynamic approach it is assumed that this phenomenon is a process that happens in following order: trust — social capital — reliability. In this paper author discusses the opinion that trust is a cognitive category and therefore he presents the hypothesis that individual trust is socially determined by formal and legal norms. The state agencies ensures feedback between reliability and the motivation system. Accumulation of social capital of market is an effect of collective operations that harmonize with social norms.
Jagoda Gandziarowska-Ziołecka, Joanna Średnicka
ELINOR OSTROM’S PERSPECTIVE ON SOCIAL CAPITAL
The article is devoted to the work of Elinor Ostrom, the winner of the economic Nobel Prize in 2009. It presents the main principles of Ostrom’s theory, underlining its role in the development of theoritcal reflection in social and economic sciences as well as its practical dimension helping to find solutions for effective commons governing. The authors present arguments that Ostrom’s research results are of great significance: they contribute to the development of the so called second generation theory of collective action by combining results from experiments with field research and have an immense practical effect proving the importance of social capital and other “intangible” factors for overcoming collective action dilemmas, increasing economic effectiveness and achieving long-term sustainability.
Stanisława Golinowska
ON SOCIAL COHESION AND SOCIAL CAPITAL AND EUROPEAN AND POLISH SOCIAL COHESION
The report shows that material conditions are fundamental to social cohesion, particularly employment, income, health, education and housing. Relations between and within communities suffer when people lack work and endure hardship, debt, anxiety, low self-esteem, ill-health, poor skills and bad living conditions. These basic necessities of life are the foundations of a strong social fabric and important indicators of social progress. The second basic tenet of cohesion is social order, safety and freedom from fear, or “passive social relationships”. Tolerance and respect for other people, along with peace and security, are hallmarks of a stable and harmonious urban society. The third dimension refers to the positive interactions, exchanges and networks between individuals and communities, or “active social relationships”. Such contacts and connections are potential resources for places since they offer people and organisations mutual support, information, trust and credit of various kinds. The fourth dimension is about the extent of social inclusion or integration of people into the mainstream institutions of civil society. It also includes people’s sense of belonging to a city and the strength of shared experiences, identities and values between those from different backgrounds. Lastly, social equality refers to the level of fairness or disparity in access to opportunities or material circumstances, such as income, health or quality of life, or in future life chances.
Kazimierz W. Frieske, Kinga Pawłowska
SOCIAL CAPITAL — IS IT UNIVERSAL CURE?
Authors dig in a vast literature and research on developmental potential of social capital and — building on number of data concerning social capital diversity — claim that it is to be considered as particular type of developmental resource only in a particular configurations of bridging and bonding capital and, what is much more important — in particular social context of strong grid, as hypothesised by Mary Douglas in Cultural Bias.
Paweł Poławski
ON THE DARK SIDE. NOT-SO-GOOD SOCIAL CAPITAL AND SOCIAL TIES
The prevailing way of understanding, what social capital is, stresses it’s positive functions and effects on the society and on individuals. The article, however, underlies the negative aspects of social capital in both ‘bridging’ and ‘bonding’ versions. The author summarizes critical arguments concerning political usage of the social capital concept, shows it’s negative functions, and why focusing on one type of social capital weakens social integration by weakening the reputation of individuals.
Jacek Wódz
THE ROLE OF SOCIAL BONDS AND SOCIAL CAPITAL IN POLITICAL COMMUNICATION AND DEVELOPMENT OF CIVIL SOCIETY
Political communication is an indispensable quality of highly organized democratic society. However, in modern societies, to achieve optimal efficiency of political communication, it has to refer to social bonds, values and symbols characteristic for this exact society. Therefore, it is hard to accept these models of democratic society, which indicate some kind of common, the same in different environment, model of efficient political communication. The author presents a hypothesis saying that this efficiency depends on attributes of specific society. Hence, each general model must be adopted to those attributes. The author cites Polish society as an example and attempts to point out that qualities of culture, tradition and social values determine political communication effectiveness. Such political communication, if adjusted to specific social bonds, not only causes transmission of political ideas but also stimulates social activity and reinforces civil society.
Elżbieta Korolczuk
THE THIRD SECTOR EXPANTION PROBLEMS. POLISH DEBATES ON CIVIL SOCIETY AND SOCIAL REALITIES
The paper is a contribution to the on-going discussion concerning factors determining civil society’s development in Poland. It examines contemporary debates on civil society as well as financial mechanisms designed to promote people’s civic engagement in Poland (the EU grants and so called ‘percentage law’ allowing citizens to support an NGO of their choice with 1 percent of their taxes). Detailed analysis of these mechanisms demonstrates that they are advantageous to some types of non-governmental organizations only, and disadvantageous to others, marginalizing the majority of small and middle-size organizations as well as specific types of claims. As a result, these mechanisms weaken rather than strengthen the development of grassroots spontaneous mobilizations and initiatives.
Maria Theiss
SOCIAL CAPITAL AND SOCIAL EXCLUSION
The article discusses the issue if social capital of the excluded people and the people living in poverty differs significantly from social capital of those who are not excluded or poor. The text presents the assets of “civic social capital”, “friends and neighbours based social capital”, as well as “family based social capital” with social exclusion. The article concludes with typology of the concepts of social capital’ development and implementation as a solution to poverty and social exclusion.
Furthermore:
Book reviews
Information
« powrót