Polityka Społeczna
Numer tematyczny 2/2018
Niesamodzielność – nowe ryzyko socjalne
Publikacja przygotowana w ramach projektu „Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki” (II Oś priorytetowa — Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Działanie 2.8 Rozwój usług społecznych świadczonych w środowisku lokalnym Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER).
Redaktor tematyczny numeru: dr hab. Bożena Balcerzak-Paradowska (prof. nadzw. w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych)
Recenzent: dr hab. Piotr Szukalski (prof. Uniwersytetu Łódzkiego)
pobierz numer 
Spis treści
OD REDAKTORA TEMATYCZNEGO NUMERU – Bożena Balcerzak-Paradowska
NIESAMODZIELNOŚĆ – NOWYM RYZYKIEM SOCJALNYM W SYSTEMIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO – Elżbieta Bojanowska
CO PRZEMAWIA ZA POTRZEBĄ ZDEFINIOWANIA „OSOBY NIESAMODZIELNEJ”?. DEFINICJA NIESAMODZIELNOŚCI I OSOBY NIESAMODZIELNEJ – Elżbieta Szwałkiewicz
KRYTERIA OCENY STOPNI NIESAMODZIELNOŚCI – DOŚWIADCZENIA DOTYCHCZASOWE I PROPOZYCJE DLA POTRZEB POLSKIEJ PRAKTYKI – Karol Pawlak, Agnieszka Ćwirlej-Sozańska, Agnieszka Wiśniowska-Szurlej
DEFINICJA I KRYTERIA OFCENY STOPNI NIESAMODZIELNOŚCI BADANEJ ZBIOROWOŚCI – WYNIKI BADAŃ – Joanna Mirosław, Agnieszka Smoder, Iwona Poliwczak
OPIEKA NAD OSOBAMI NIESAMODZIELNYMI: MODEL REALIZOWANY A MODEL POŻĄDANY – Łukasz Jurek
SYSTEM OCENY STOPNI NIESAMODZIELNOŚCI A REALIZACJA CELÓW REFORMY OPIEKI DŁUGOTERMINOWEJ. PRZYKŁAD CZECH – Paweł Łuczak
DEINSTYTUCJONALIZACJA OPIEKI DŁUGOTERMINOWEJ W SZWECJI – INSPIRACJE DLA POLSKI - Rafał Bakalarczyk
NOTY O AUTORACH
Bożena Balcerzak-Paradowska (prof., Instytut Pracy i Spraw Socjalnych)
OD REDAKTORA TEMATYCZNEGO NUMERU (s. 1)
Starzenie się ludności, czyli zwiększanie się odsetka osób w wieku 65 i więcej w populacji, powoduje zmiany i konsekwencje we wszystkich obszarach życia społeczno-ekonomicznego i stanowi wyzwanie dla polityki społecznej. W latach 2005–2017 liczba ludności w wieku 65 i więcej zwiększyła się o 1444,4 tys. osób, tj. o 28,5%, a odsetek tych osób w ogólnej populacji kraju wzrósł z 13,3% w 2005 r. do 17,0% w 2017 r. (stan na 31 XII danego roku). Zachodzi też proces podwójnego starzenia się, czyli wzrost odsetka najstarszych seniorów (80 i więcej lat) wśród ogółu ludności. W latach 2005–2017 liczba ludzi w wieku 80 i więcej lat zwiększyła się o 59,3%; w 2005 r. stanowili oni 2,7%, a w 2017 r. – 4,3% ogółu ludności Polski (GUS, Raport o sytuacji demograficznej Polski, Warszawa 2018).
Według prognozy demograficznej GUS (z 2014 r.) udział osób w wieku 65 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności wzrośnie do 24,5% w 2035 r. i do 32,7% w 2050 r. Wśród nich co trzecia osoba (32%) będzie w wieku późnej starości (80 lat i więcej).
Wraz z wiekiem pojawiają się problemy psychofizyczne, następuje proces fizjologicznego starzenia się oraz narastanie deficytów w funkcjonowaniu, wynikających ze zmniejszającej się sprawności organizmu oraz z występowania chorób chronicznych. Ograniczenia te prowadzą do konieczności zapewnienia wsparcia osobom, które na skutek procesów starzenia stały się niesamodzielne i wymagają okresowej lub stałej pomocy w codziennym funkcjonowaniu w miejscu zamieszkania.
Dotychczas funkcje opiekuńcze wobec niesamodzielnych osób starszych sprawowali członkowie ich rodzin. Przemiany rodziny, takie jak zmniejszenie się ich liczebności, rozpad rodzin wielopokoleniowych, osłabienie więzi m.in. ze względu na procesy migracyjne, aktywność zawodowa kobiet, pełniących tradycyjnie funkcje opiekuńcze wobec starszego pokolenia, oznacza zmniejszenie się liczby osób zdolnych do udzielenia opieki starszym, niesamodzielnym członkom rodziny. Ograniczenie potencjału opiekuńczego rodzin „zderza się” z narastającym zapotrzebowaniem na usługi opiekuńcze wobec osób niesamodzielnych. Rodzi to wyzwanie dla podmiotów sfery publicznej (państwa oraz samorządów terytorialnych) zapewnienia profesjonalnej opieki dla niesamodzielnych seniorów.
Zorganizowanie opieki pozarodzinnej wymaga stworzenia systemu pozwalającego na dostosowaniu zakresu wsparcia do potrzeb osób niesamodzielnych i jego realizację na podstawie standardów usług zapewniających ich dobrą jakość i pełnionych w sposób profesjonalny. W tym celu z inicjatywy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej został ustanowiony projekt pt. Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki. W założeniach projektu przyjęto, że jego realizacja dzięki opracowaniu standardów usług opiekuńczych i asystenckich (w tym teleopieki) przyczyni się do skutecznej interwencji, większej efektywności i skoordynowania rozwiązań w zakresie wsparcia osób niesamodzielnych. Jednym z celów projektu było opracowanie definicji osoby niesamodzielnej oraz kryteriów oceny stopni niesamodzielności. Pozwoli to na stworzenie jednolitego systemu oceny niesamodzielności jako podstawy dostosowania standardów usług asystenckich i opiekuńczych do potrzeb osób niesamodzielnych.
W artykułach zamieszczonych w niniejszym numerze „Polityki Społecznej” skoncentrowano się na przedstawieniu wyników pierwszego etapu realizacji projektu, jakim było zdefiniowanie osoby niesamodzielnej oraz opracowanie kryteriów oceny stopni niesamodzielności. Zagadnienia te zostały wpisane w szerszy kontekst uzasadniający konieczność zainteresowania się polityki społecznej (w jej wymiarze koncepcyjnym i praktycznym) zjawiskiem niesamodzielności. Z jednej strony zostało przedstawione zagadnienie niesamodzielności jako nowego ryzyka socjalnego w systemie zabezpieczenia, z drugiej zaś modele systemów opieki nad osobami niesamodzielnymi.
Treści zawarte w artykułach mają na celu upowszechnienie pierwszych osiągnięć projektu, ale przede wszystkim zachęcić do dyskusji nad problemami niesamodzielności, do wymiany wiedzy i doświadczeń w tym zakresie.
Elżbieta Bojanowska (dr, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego)
NIESAMODZIELNOŚĆ – NOWYM RYZYKIEM SOCJALNYM W SYSTEMIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO (s. 1–6)
Celem artykułu jest przedstawienie ryzyka niesamodzielności w dokumentach organizacji międzynarodowych, rozwiązaniach wybranych krajów europejskich, jak i projektowanych rozwiązaniach w polskim systemie zabezpieczenia społecznego. Większość organizacji międzynarodowych, takich jak: WHO, OECD czy Unia Europejska, nie wypracowało jednoznacznej definicji niesamodzielności. Najczęściej wyjaśnienia tego terminu pojawiają się w kontekście opisu i definiowania opieki długoterminowej lub niepełnosprawności. Wynika to z faktu, że najczęściej niesamodzielność postrzegana jest jako następstwo niepełnosprawności. W polskich przepisach prawnych niesamodzielność jest formułowana przez niezdolność do samodzielnej egzystencji.
Słowa kluczowe: ryzyko socjalne, niesamodzielność, niezdolność do samodzielnej egzystencji
BIBLIOGRAFIA
European Commission (2014), DG Employment, Social Affairs and Social Inclusion, Social Protection Committee, Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society, Luksemburg.
Jończyk J. (2001), Prawo zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Bezrobocie i pomoc społeczna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków.
Ministerstwo Zdrowia (2012), Stan faktyczny i perspektywy rozwoju opieki długoterminowej w Polsce, Warszawa.
OECD (2005), Long-Term Care for Older People, Paryż.
Uścińska G. (2013), Ryzyko jako przesłanka ochrony w systemie zabezpieczenia społecznego, „Polityka Społeczna”, nr 11–12, s. 3–9.
WHO (2000), Home-Based Long-Term Care. Report of a WHO Study Group, Geneva.
WHO (2002), Active Ageing. A Policy Framework, Madryt.
WHO (2015), World report on ageing and health, Luksemburg.
Wilmowska-Pietruszyńska A., Putz J. (2009), Ubezpieczenie pielęgnacyjne jako propozycja rozwiązań systemowych potrzeb osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, „Postępy Nauk Medycznych” nr 4, s. 264–267, Borgis, http://www.czytelniamedyczna.pl/3108,ubezpieczenie-pielegnacyjne-jako-propozycja-rozwiazan-systemowych-potrzeb-osob-n.html (dostęp: 23.07.2018 r.).
Dziedziny naukowe dotyczące artykułu: nauki społeczne
Dyscypliny naukowe dotyczące artykułu: nauki o polityce, nauki o polityce publicznej
Elżbieta Szwałkiewicz (dr, Instytut Pracy I Spraw Socjalnych)
CO PRZEMAWIA ZA POTRZEBĄ ZDEFINIOWANIA „OSOBY NIESAMODZIELNEJ”? DEFINICJA NIESAMODZIELNOŚCI I OSOBY NIESAMODZIELNEJ (s. 6–10)
Konsekwencje społeczne i ekonomiczne postępującego procesu starzenia się ludności mają charakter globalny i są coraz trudniejszym wyzwaniem dla wszystkich rozwiniętych krajów. Rozwój i osiągnięcia współczesnej medycyny, postęp technologiczny oraz zmiana warunków i stylu życia połączone ze spadkiem urodzeń spowodowały wydłużanie się średniego trwania życia. Te same elementy decydują o wydłużaniu okresu utrzymania zdrowia i samodzielności seniorów, ale wymagają inwestowania na ten cel coraz większych środków finansowych i adekwatnego do sytuacji solidarnego społecznego zaangażowania. Na samodzielność seniorów zasadniczy wpływ mają czynniki osobowe i środowiskowe. Powoduje to, że proces starzenia się jest heterogeniczny. Gwarantowanie wszystkim takiego samego zakresu wsparcia przy tak dużej liczbie osób mających różne utrudnienia funkcjonalne spowoduje, że każda z tych osób otrzyma pomoc niemającą w jej sytuacji większego znaczenia. Globalne wydatki będą duże, ale nie przyniosą spodziewanych efektów. Oznacza to, że niezbędne jest indywidualne diagnozowanie potrzeb, by wsparcie dało oczekiwany efekt – wydłużenie życia i możliwość funkcjonowania w środowisku seniora. Żeby stworzyć system zabezpieczenia obywateli na wypadek niesamodzielności, należy znaleźć wspólny mianownik dla wszystkich osób, którym wsparcie jest niezbędne, by mogli kontynuować swe życie w warunkach akceptowalnych społecznie. Proponowana przez ekspertów definicja, wypracowana w ramach projektu Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki, odnosi się do wszystkich osób, które w codziennej egzystencji doświadczają stanu zależności od pomocy zewnętrznej: Osoba niesamodzielna – osoba, u której z powodu naruszenia funkcji organizmu stwierdza się ograniczenia aktywności powodujące konieczność długotrwałego albo stałego wsparcia innej osoby w celu zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Wprowadzenie tej definicji do porządku prawnego i stosowanych zmian w orzecznictwie o stopniu niepełnosprawności umożliwi wyodrębnienie populacji osób niesamodzielnych i ustalenie kryteriów przyznania wsparcia adekwatnego do stopnia niesamodzielności. W praktyce opiekuńczej przyczyni się do indywidualnego podejścia w planowaniu wsparcia z uwzględnieniem czynników kontekstowych, które mają wpływ na poziom sprawności i samodzielności osoby starszej.
Słowa kluczowe: naruszenie funkcji ciała, niesamodzielność, podstawowe potrzeby życiowe, wsparcie
BIBLIOGRAFIA
Definicja i kryteria oceny stopni niesamodzielności (2018), raport – opracowanie zbiorowe w ramach projektu „Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki”, maszynopis, Warszawa.
Definicja niesamodzielności, kryteria oceny stopni niesamodzielności oraz standardy usług asystenckich i opiekuńczych (2017), analiza desk research, raport syntetyczny – opracowanie zbiorowe, maszynopis, Warszawa.
GUS (2012), Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Raport z wyników, Warszawa, s. 63–66.
GUS (2014), Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się ludności Polski w świetle prognozy na lata 2014–2050, Warszawa, s. 35–38, GUS/stat.gov.pl/obszary-tematyczne/osoby starsze/ [dostęp 20.09.2018].
ICF (2001), International Classification of Functioning, Disability and Health, WHO, Geneva, www.who.int/classifications/icf [dostęp 20.09.2018].
ICF (2009), Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Warszawa, www.csioz.gov.pl/fileadmin/user_upload/Wytyczne/statystyka/ icf_polish_version_56a8f7984213al.
Kocowski T. (1978), Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
Maslow A.H. (2004), W stronę psychologii istnienia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
Mossakowska M., Więcek A., Błędowski P., red. (2012), PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, TerMedia, Poznań.
MRPiPS (2018), Polityka społeczna wobec osób starszych do roku 2030. Bezpieczeństwo. Uczestnictwo. Solidarność Warszawa.
Myśliwski A. (1999), Proces starzenia – przebieg i konsekwencje, „Kosmos”, nr 2(243), s. 161–167.
NIK (2017), Opieka nad osobami chorymi na chorobę Alzheimera oraz wsparcie dla ich rodzin, Warszawa, s. 6–10, https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/16/067/ [dostęp 12.08.2018].
Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) (2017), przyjęta przez Radę Ministrów 14 lutego 2017 r.
Szukalski P. (2004), Proces starzenia się społeczeństw Europy: spojrzenie perspektywiczne, „Gerontologia Polska”, nr 12(3), s. 51–55.
Dziedziny naukowe dotyczące artykułu: nauki medyczne i nauki o zdrowiu, nauki społeczne
Dyscypliny naukowe dotyczące artykułu: nauki o zdrowiu, nauki o polityce publicznej
Karol Pawlak (dr, Stowarzyszenie „Niepełnosprawni dla Środowiska EKON”)
Agnieszka Ćwirlej-Sozańska (dr, Wydział Lekarski, Uniwersytet Rzeszowski)
Agnieszka Wiśniowska-Szurlej (dr, Wydział Lekarski, Uniwersytet Rzeszowski)
KRYTERIA OCENY STOPNI NIESAMODZIELNOŚCI – DOŚWIADCZENIA DOTYCHCZASOWE I PROPOZYCJE DLA POTRZEB POLSKIEJ PRAKTYKI (s. 11–15)
Dotychczas nie wypracowano powszechne stosowanej definicji niesamodzielności i kryteriów niesamodzielności. Jest to niezbędne do zaplanowania różnych form zabezpieczenia społecznego. W celu ujednolicenia systemu oceny stopni niesamodzielności oraz standaryzacji wsparcia dla osób zależnych jest realizowany w latach 2017–2019 projekt Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki, którego głównym założeniem jest profesjonalizacja opieki nad osobami starszymi o różnym stopniu niesamodzielności w ich miejscu zamieszkania, w tym wypracowanie jednolitego systemu oceny niesamodzielności. Do oceny niesamodzielności i jej stopni zastosowano łącznie klasyfikacje WHO: Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) oraz Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD10). Zastosowanie narzędzia zbudowanego na podstawie tych klasyfikacji umożliwi pozyskanie kompleksowych informacji o problemach w funkcjonowaniu badanego w otaczającym go środowisku.
Słowa kluczowe: okres starości, niepełnosprawność, opieka długoterminowa, ICF
BIBLIOGRAFIA
Bień B. (1999), Kwestionariusz EASY-Care: Założenia i metodologia badań, „Gerontologia Polska”, nr 7(2), s. 37–41.
Borowiak E., Kostka T. (2010), Analiza sprawności funkcjonalnej osoby w starszym wieku, rola pielęgniarki w zespole geriatrycznym, w: K. Wieczorowska-Tobis, D. Talarska (red.), Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, Warszawa, s. 15–28.
Bujnowska-Fedak M.M., Kumięga P., Sapilak B.J. (2013), Ocena sprawności funkcjonalnej osób starszych w praktyce lekarza rodzinnego w oparciu o wybrane skale testowe, „Family Medicine & Primary Care Review”, nr 15(2), s. 76–79.
Ćwirlej-Sozańska A., Wilmowska-Pietruszyńska A. (2015), Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia – model biopsychospołeczny, „Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka”, nr 8(527), s. 10–13.
European Commission (2007), Health and Long-Term Care in the European Union, Special Eurobarometer, Brussels.
Glenny C., Stolee P. (2009), Comparing the Functional Independence Measure and the interRAI/MDS for use in the functional assessment of older adults: a review of the literature, „BMC Geriatrics”, Vol. 9, Issue 52, s. 2.
Kocowski T. (1978), Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, s. 11–15; 118–122.
Komisja Europejska (2008), Długoterminowa opieka zdrowotna w Unii Europejskiej, Luksemburg.
Lepeleire J.D., Balus F. (2012), Minimum Data Set-Home Care– as an additional tool in the admission procedure for a nursing home, „Journal of Nursing Education and Practice”, Vol. 2, Issue 1, s. 83.
Lohrmann C., Dijkstra A., Dassen T. (2003), The Care Dependency Scale, An Assessment Instrument for Elderly Patients in German Hospitals, „Geriatric”, Vol. 24, Issue 1, s. 41–43.
Michałkiewicz H., Wróbel J. (2010), Całościowa Ocena Geriatryczna. Narzędzie ważne również dla fizjoterapeutów, „Zamojskie Studia i Materiały”, nr 1(35), s. 91–96.
Ministerstwo Zdrowia (2012), Stan faktyczny i perspektywy rozwoju opieki długoterminowej w Polsce, Warszawa.
Ricci N.A., Lemos N.D., Orrico K.F., Gazzola J.M. (2006), Evolution of the functional independence of elderly patients from a home care service through the point of view of caregivers, „ACTA FISIATR”, Vol. 13, Issue 1, s. 26–31.
Sanders J.R. (2016), Developing approaches to measure dependency across different domains of need in later life: an exploration of the relationship between need and care receipt using the English Longitudinal Study of Ageing, A thesis submitted to the University of Stirling for the degree of Ph.D. in the School of Applied Social Science, s. 145–146.
Szweda-Lewandowska Z. (2014), Modele opieki nad osobami niesamodzielnymi, w: W. Koczur, A. Rączaszek (red.), Polityka społeczna wobec problemu bezpieczeństwa socjalnego w dobie przeobrażeń społeczno-gospodarczych, „Zeszyty Naukowe Wydziałowe”, nr 179, Uniwersytet Ekonomiczny, Katowice, s. 215–224.
Üstün T.B., Kostanjsek N., Chatterji S., Rehm J. (2010), Measuring Health and Disability, Manual for WHO Disability Assessment Schedule, WHODAS 2.0. Światowa Organizacja Zdrowia.
Walker J., Hendry C. (2009), A review of literature on the measurement of patient dependency, workload and workload planning and allocation within the context of nursing in the community, „District Nursing Section: Community Nursing Workload literature review” , New Zealand, s. 17–18.
Wysokiński M., Fidecki W., Gębala S. (2013), Ocena samodzielności osób starszych hospitalizowanych na oddziałach internistycznych, „Gerontologia Polska”, nr 21(3), s. 89–97.
Zych A.A. (2007), Leksykon gerontologii, Impuls, Kraków.
Dziedziny naukowe dotyczące artykułu: dziedzina nauk medycznych i nauk o zdrowiu, dziedzina nauk społecznych
Dyscypliny naukowe dotyczące artykułu: medycyna kliniczna i stomatologia, nauki o zdrowiu, nauki socjologiczne
Joanna Mirosław (mgr, Instytut Studiów Politycznych PAN)
Agnieszka Smoder (mgr, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych)
Iwona Poliwczak (dr, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych)
DEFINICJA I KRYTERIA OCENY STOPNI NIESAMODZIELNOŚCI BADANEJ ZBIOROWOŚCI – WYNIKI BADAŃ (s. 15–23)
W artykule zaprezentowane zostały wyniki badań jakościowych przeprowadzonych na potrzeby projektu Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki. W ramach tego projektu opracowane zostały kryteria oceny stopnia niesamodzielności oraz definicja osoby niesamodzielnej. Zgodnie z wypracowaną definicją niesamodzielną jest osoba, u której z powodu naruszenia funkcji organizmu stwierdza się ograniczenia aktywności powodujące konieczność stałego albo długotrwałego wsparcia innej osoby w celu zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Definicja mogłaby ułatwić ocenę stanu danej osoby, kwalifikowanie do korzystania z usług opiekuńczych i wyznaczenie zakresu potrzebnych działań opiekuńczych. Byłaby szczególnie pomocna dla osób mających niewielkie doświadczenie w opiece nad osobami niesamodzielnymi. Istnieje cały szereg kryteriów, które powinny być uwzględnione podczas identyfikacji zakresu i intensywności pomocy. Ta różnorodność wynika ze znacznego wewnętrznego zróżnicowania zbiorowości starszych osób niesamodzielnych. Przy czym ilość i charakter czynników branych pod uwagę podczas przeprowadzanej diagnozy zależy od zakresu kompetencji zawodowych osoby ją przeprowadzającej.
Słowa kluczowe: osoba niesamodzielna, starsza osoba, usługi opiekuńcze i asystenckie
AKTY PRAWNE
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r., nr 91, poz. 578) z późn. zm.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2014 r., nr 2010, poz. 2135).
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. Dz.U. z 2017 r., poz. 1769).
Dziedziny naukowe dotyczące artykułu: nauki społeczne, nauki o zdrowiu
Dyscypliny naukowe dotyczące artykułu: nauki o bezpieczeństwie, o polityce
Łukasz Jurek (dr, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu)
OPIEKA NAD OSOBAMI NIESAMODZIELNYMI: MODEL REALIZOWANY A MODEL POŻĄDANY (s. 24–29)
Celem artykułu jest przedstawienie wybranych rozwiązań, które potencjalnie mogłyby usprawnić system opieki długoterminowej i poprawić jakość życia osób niesamodzielnych w Polsce. Skupiono się głównie na opiece domowej, ze szczególnym uwzględnieniem organizacji usług i kształtowania ich jakości. Bazując na sprawdzonych rozwiązaniach, które zostały wypracowane i wdrożone w innych krajach, przedstawiono autorską koncepcję podziału usług w ramach opieki osobistej na usługi opiekuńcze i asystenckie, a także omówiono podstawowe zagadnienia związane ze standaryzacją tych usług.
Słowa kluczowe: opieka długoterminowa, opieka osobista, niesamodzielność, standaryzacja, jakość opieki
BIBLIOGRAFIA
Błędowski P. (2002), Lokalna polityka społeczna, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.
Donabedian A. (1966), Evaluating the quality of medical care, „The Milbank Memorial Fund Quarterly”, nr 44(3), s. 166–206.
Eurobarometer (2007), Health and long-term care in the European Union. „Special Eurobarometer”, nr 283.
Fogel R., Costa D. (1997), A Theory of Technophysio Evolution, With Some Implication for Forecasting Population, Health Care, and Pension Costs, „Demography”, nr 24, s. 49–66.
Jack R. (1998), Institutions in Community Care, w: R. Jack (red.), Residential Versus Community Care: The Role of Institutions in Welfare Provisions, Palgrave Macmillan, Hampshire.
Jacobzone S., Cambois E., Robine J.M. (2000), Is the heath of older persons in OECD countries improving fast enough to compensate for population ageing?, „OECD Economic Studies”, nr 30.
Jurek Ł. (2011), O jakości usług świadczonych w domach pomocy społecznej, „Polityka Społeczna”, nr 3, s. 23–26.
van de Kaa D. (1987), Europe’s second demographic transition, „Population Bulletin”, nr 42, s. 1–59.
OECD (2013), Good life in old age. Monitoring and improving quality in long-term care, OECD Publishing, Paris.
Szweda-Lewandowska Z. (2014), Modele opieki nad osobami niesamodzielnymi, „Studia Ekonomiczne”, nr 179, s. 215–224.
Theobald H. (2005), Social Exclusion and Care for the Elderly – Theoretical Concept and Changing Realities in European Welfare States, „WZB Report”, nr 301.
Wunderlich G., Kohler P. (2001), Improving the Quality of Long-Term Care, National Academy Press, Washington.
Zych A.A. (2001), Słownik gerontologii społecznej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa.
Dziedziny naukowe dotyczące artykułu: nauki społeczne
Dyscypliny naukowe dotyczące artykułu: nauki o polityce publicznej
Paweł Łuczak (dr, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu)
SYSTEM OCENY STOPNIA NIESAMODZIELNOŚCI A REALIZACJA CELÓW REFORMY OPIEKI DŁUGOTERMINOWEJ. PRZYKŁAD CZECH (s. 30–34)
Republika Czeska jest pierwszym państwem w Europie Środkowo-Wschodniej, które wprowadziło kompleksową zmianę w zakresie usług społecznych, mających wspierać osoby niesamodzielne. Celem artykułu jest krytyczna analiza zmian i efektów czeskiej reformy, głównie z punktu widzenia jej niezrealizowanych zamierzeń, jakim był rozwój sektora usług opieki środowiskowej. W artykule stwierdzono, że opracowanie spójnego systemu oceny niesamodzielności to warunek konieczny, ale niewystarczający realizacji założonych wcześniej celów w zakresie polityki społecznej względem niesamodzielności. Artykuł opiera się przede wszystkim na podsumowaniu badań czeskich autorów oraz analizie danych pochodzących z czeskiej statystyki publicznej.
Słowa kluczowe: opieka długoterminowa, niesamodzielność, Czechy
BIBLIOGRAFIA
Augustyn M., red. (2010), Opieka długoterminowa w Polsce. Opis, diagnoza, rekomendacje, Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej RP, Warszawa.
Bakalarczyk R. (2014), System pomocy osobom niesamodzielnym i ich opiekunom w Czechach, „Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i praktyka”, nr 5 (122), s. 27–37.
Brugiavini A., Carrino L., Orso C.E., Pasini G. (2017), Vulnerability and Long-term Care in Europe An Economic Perspective, Palgrave Pivot.
Chodounská H. (2017), Každý osmý starší 65 let pobírá příspěvek na péči, Časopis ČSÚ Statistika&My, http://www.statistikaamy.cz/2017/04/kazdy-osmy-starsi-65-let-pobira-prispevek-na-peci/ [dostęp 30.07.2018].
Český statistický úřad (2017), Vybrané údaje o sociálním zabezpečení – 2016, Urząd statystyczny w Czechach, Praga.
Český statistický úřad (2016), Vybrané údaje o sociálním zabezpečení – 2015, Urząd statystyczny w Czechach, Praga.
Holmerová I., Vaňková H., Wija P. (2013), Opportunities and Challenges for Integrated Provision of Long-term Care Services in the Czech Republic, w: Z. Széman (red.), Challenges of Ageing Societies in the Visegrad Countries: Hungary, Czech Republic, Poland, Slovakia, Hungarian Charity Service of the Order of Malta, Budapeszt, s. 91–103.
Hronová T., Souralová A. (2018), Eldercare agencies and the marketing of care work in the Czech Republic: relieving a family burden?, „International Journal of Care and Caring”, vol. 2 (2), p. 235–251.
Koldinská K., Štefko M. (2018), The Czech Republic: No Promised Land for Carers and Persons Dependent on Long-Term Care, w: U. Becker, H.-J. Reinhard (red.), Long-Term Care in Europe. A Juridical Approach, Springer International Publishing, Basel, s. 57–92.
Kubalčíková K., Havlíková J. (2016), Current developments in social care services for older adults in the Czech Republic: Trends towards deinstitutionalization and marketization, „Journal of Social Service Research”, vol. 42(2), s. 180–198.
Kubalčíková K., Szüdi G., Szüdi J., Havlíková J. (2017), The de-institutionalisation of care for older people in the Czech Republic and Slovakia: national strategies and local outcomes, w: F. Martinelli, A. Anttonen, M. Mätzke, Changes, Social services disrupted. Challenges and Policy Implications for Europe in Times of Austerity, Edward Elgar Publishing, s. 239–258.
Łuczak P. (2016), Wsparcie środowiskowe osób starszych w Republice Czeskiej, w: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski (red.), System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania. Przegląd sytuacji. Propozycja modelu, Rzecznik Praw Obywatelskich, Warszawa, s. 225–246.
Łuczak P. (2018), How do pension and healthcare systems frame long-term care policy? Comparison of the Czech Republic and Poland, „Social Policy & Administration”, s. 1–14, https://doi.org/10.1111/spol.12399.
MPSV (2012), Statistická ročenka z oblasti práce a sociálních věcí 2011, Praga.
MPSV (2013) Statistická ročenka z oblasti práce a sociálních věcí 2012, Praga.
Sowa A. (2010), The System of Long-Term Care in the Czech Republic, CASE Network Studies & Analyses No. 415.
Sowa-Kofta A., Szetela A., Golinowska A. (2017), Health promotion for the oldest seniors in the social sector. Examples of policies and programmes from Poland and the Czech Republic, „Epidemiology, Biostatistics and Public Health”, Vol. 14, Number 2, Suppl 1, s. 1–11.
Varvažovská P., Jarkovská M. (2018), Perceptions of social services from the perspective of their users and providers in the selected region of the Czech Republic, „Kontakt”, DOI: https://doi.org/10.1016/j.kontakt.2018.02.00, s. 1–8.
Dziedziny naukowe dotyczące artykułu: nauki ekonomiczne
Dyscypliny naukowe dotyczące artykułu: ekonomia
Rafał Bakalarczyk (dr, Uniwersytet Warszawski)
DEINSTYTUCJONALIZACJA OPIEKI DŁUGOTERMINOWEJ W SZWECJI – INSPIRACJE DLA POLSKI (s. 34–40)
Artykuł podejmuje problem deinstytucjonalizacji opieki długoterminowej i wsparcia wobec osób z niepełnosprawnościami oraz osób starszych. W pierwszej części omówiona została ewolucja szwedzkiej polityki wobec osób niepełnosprawnych, którą cechowało zmierzanie w kierunku deinstytucjonalizacji i normalizacji uczestnictwa osób niepełnosprawnych w głównym nurcie życia społecznego. Zostały przedstawione podstawowe instrumenty wsparcia osób niepełnosprawnych, ze szczególnym uwzględnieniem zasiłku na zakup usług asystenckich. Omówiono politykę wobec osób starszych, która również od czasu II wojny światowej zmierzała w kierunku coraz większej deinstytucjonalizacji. Zaprezentowano różne formy wsparcia seniorów w Szwecji w miejscu zamieszkania. Szczególnie dokładnie zostały omówione domowe usługi opiekuńcze oraz procesy, jakim podlegało ich przyznawanie i świadczenie od lat 90. Przedstawione są też inne formy wsparcia, umożliwiające uczestnictwo osób sędziwych w społeczeństwie.
Słowa kluczowe: opieka długoterminowa, deinstytucjonalizacja, Szwecja, niesamodzielność, niepełnosprawność, osoby starsze, opieka nad seniorami, polityka senioralna, wsparcie w środowisku, usługi opiekuńcze, świadczenia z tytułu opieki
BIBLIOGRAFIA
Bakalarczyk R. (2012), Opieka nad seniorami w państwie opiekuńczym – przykład Szwecji, „Problemy Polityki Społecznej. Studia i Dyskusje”, nr 18, s. 107–119.
Bakalarczyk R. (2014), Rodzina w zabezpieczeniu społecznym osób niesamodzielnych – przykład Szwecji, „Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i Praktyka”, nr 1(118), s. 8–19.
Bakalarczyk R. (2016), Wsparcie osób starszych w środowisku zamieszkania w Szwecji, w: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski (red.), System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania. Przegląd sytuacji, propozycja modelu, Rzecznik Praw Obywatelskich, Warszawa, s. 193–224.
Blomberg R. (2013),Who is granted disability benefit in Sweden? Description of risk factors and the effect of the 2008 law reform, Master of Science Thesis, Sztokholm, Szwecja.
Edelbank G. (2008), New modes of delivering elderly care in Sweden, presentation at Nordic Day, July 1, Paryż.
Estrom A., Gustafsson M. (2011), Elderly living in Sweden. Present solutions and future trends, KTH Architecture and the Built Environment, Sztokholm.
Fukushima N., Adami J., Palme M. (2010), The long-term care system for the elderly in Sweden, „Enerpi Research Report”, No. 89.
Geurts J. (2011), Social system and disability policy in Sweden, prezentacja podczas konferencji „De-institutionalisation and stimulation of entrepreneurship in the provision of social services for people with disabilities”, 18–19 kwietnia, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź.
Kowalczyk O. (2003), Rola pomocy osobistej w procesie integracji społecznej osób niepełnosprawnych w Polsce i w innych krajach, Wydawnictwo Akademi Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.
Kraus M., Czypionka T., Riedel M., Mot E., Willeme P. (2011), How European Nations Care for Their Elderly, „Enerpi Policy Brief”, No 7.
Kurowski K. (2018), Nowy system, stare wady, „Rzeczpospolita” z 8 lipca.
Ljunggren G., Emilssonm T. (2009), The Role of Informal Care in Long-Term Care, Sweden National Report, Stockholm, s. 12.
Najwyższa Izba Kontroli (2010), Informacja o wynikach kontroli kierowania osób do domów pomocy społecznej i finansowania ich pobytu przez organy samorządu terytorialnego, Warszawa.
Petelczyc J. (2014), Rehabilitacja zawodowa – Szwecja, w: G. Uścińska, A. Wilmowska-Pietruszyńska (red.), Rehabilitacja zawodowa. Stan aktualny i proponowane zmiany, IPiSS, PFRON, Warszawa.
Swedish Association of Local Authorities and Regions (SALAR), Care for Elderly in Sweden Today, 2007.
Szebehely M. (2013), Long-term care policies for older people.Are there lessons to learn?, prezentacja wygłoszona podczas seminarium w szkockim parlamencie.
Szebehely M., Trydegard B.G. (2012), Home care for older people in Sweden:a universal model in transition, „Health and Social Care in the Community”, vol. 20, No 3, s. 200–309.
Szwałkiewicz E., Więckowska B. (2011), Usługi opieki długoterminowej, w: M. Grewiński, B. Więckowska (red.), Przeobrażenia sfery usług w systemie zabezpieczenia społecznego w Polsce, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, Warszawa.
Trydegard G-B., Thorslund M. (2010), One Uniform Welfare State or a Multitude of Welfare Municipalities? The Evolution of Local Variation in Swedish Elder Care, „Social Policy & Administration”, ISSN 0144–5596 DOI:10.1111/j.1467–9515.2010.00725.x, Vol. 44, No 4, August, s. 495–511.
Więckowska B. (2008), Ubezpieczenie pielęgnacyjne, SGH Oficyna Wyd., Warszawa.
Wiktor K., Czekajło A., Drozdzowska B., Hebel R. (2010), Wybrane metody oceny czynnościowej (funkcjonalnej) w praktyce lekarskiej, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, t. 64, nr 5–6.
Zapędowska-Kling K. (2017), Polityka społeczna wobec starzenia się ludności w USA i w Szwecji. Wnioski dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Dziedziny naukowe dotyczące artykułu: nauki społeczne, pedagogika (kształcenie zawodowe), socjologia, ekonomia (rynek pracy)
Dyscypliny naukowe dotyczące artykułu: pedagogika, socjologia, ekonomia
Social Policy
DEPENDENCY – A NEW SOCIAL RISK
Table of Contents Special Issue No 2/2018
FROM THE ISSUE EDITOR – Bożena Balcerzak-Paradowska
dependency – A new social risk in the social security system – Elżbieta Bojanowska
WHAT JUSTIFIES THE NECESSITY OF DEFINING A “DEPENDENT PERSON”? DEFINITIONS OF DEPENDENCE AND DEPENDENT PERSON – Elżbieta Szwałkiewicz
CRITERIA FOR ASSESSMENT OF DEPENDENCE DEGREE – EXPERIENCE TO DATE AND RECOMMENDATIONS FOR POLISH PROFESSIONALS – Karol Pawlak, Agnieszka Ćwirlej-Sozańska, Agnieszka Wiśniowska-Szurlej
DEFINITIONS AND CRITERIA OF NOT SELF-RELIANT EVALUATION DEGREE – RESULTS OF STUDYES – Joanna Mirosław, Agnieszka Smoder, Iwona Poliwczak
MODELS OF CARE FOR DEPENDENT PERSONS: ACTUAL VERSUS DESIRED – Łukasz Jurek
THE SYSTEMS OF ASSESSMENT OF DEPENDENCY LEVELS AND THEIR IMPACT ON OUTCOMES OF A LONG-TERM CARE REFORM: THE EXAMPLE OF THE CZECH REPUBLIC – Paweł Łuczak
DEINSTITUTIONALISATION OF LONG-TERM CARE IN SWEDEN – INSPIRATIONS FOR POLAND - Rafał Bakalarczyk
ABOUT THE AUTHORS
Elżbieta Bojanowska (PhD, Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw)
DEPENDENCY – A NEW SOCIAL RISK IN THE SOCIAL SECURITY SYSTEM (p. 1–6)
The aim of this article is to present the risk of dependency in documents of international organisations, solutions of selected European countries, as well as solutions planned in the Polish social security system. Most international organisations, such as the WHO, the OECD, and the European Union, have not developed a clear definition of dependency. Most often, the term is explained in the context of descriptions and definitions of long-term care or disability. This is due to the fact that dependency is most often perceived as a consequence of disability. In Polish legal regulations, dependency is formulated as the inability to live independently.
Key words: social risks, dependency, inability to lead an independent life
Elżbieta Szwałkiewicz (PhD, Institute of Labour and Social Studies)
WHAT JUSTIFIES THE NECESSITY OF DEFINING A „DEPENDENT PERSON”? DEFINITIONS OF DEPENDENCE AND DEPENDENT PERSON (p. 6–10)
Social and economic consequences of the progressing ageing process of people are of global nature and are a growing challenge for all developed countries. Development and accomplishments of modern medicine, technological progress and changes in the conditions and style of life, combined with a drop in birth rate have caused extension of the average life-span. The same elements determine extension of the period of health and independence of seniors, yet they require investments of ever increasing funds and joint social engagement adequate to the situation. The independence of seniors is basically impacted by personal and environmental factors, which result in the fact that the ageing process is heterogeneous. Guaranteeing the same range of support for such a great number of people suffering from various functional difficulties will result in the fact that each of such persons will receive assistance that is of no little significance in his/ her situation. Global expenses will be considerable, yet they will not offer the expected results. This means that an individual diagnosis of needs is necessary for the support to have the expected effect — extended life-span and possibility of functioning in the senior environment. In order to create a system of securing the citizens in case of dependence, it is necessary to find a common denominator for all persons who need support in order to continue their life in socially accepted conditions. The definition proposed by the experts, developed as part of the project “Professionalisation of Assistant and Care Services for Dependant Persons: New Standards of Education and Care” refers to all persons who, in their daily existence, experience a status of dependence on external assistance: A dependant person: a person who suffers from restrictions of activity on account of disruption of body functions, causing the necessity of long-term or continuous support of another person to satisfy the basic life needs. Introducing such definition to the legal order and applied changes in the judicial decisions on the degree of disability will allow for separating the population of dependant persons and determining the criteria for granting support adequate to the degree of dependence. In the care practice, it will contribute to an individual approach in assistance planning, taking the contextual factors into account, which influence the degree of capableness and independence of seniors.
Key words: body function disruption, dependence, basic life needs, assistance
Karol Pawlak (PhD, Association „Disabled for the Environment EKON”)
Agnieszka Ćwirlej-Sozańska (PhD, Faculty of Medicine, University of Rzeszów)
Agnieszka Wiśniowska-Szurlej (PhD, Faculty of Medicine, University of Rzeszów)
CRITERIA FOR ASSESSMENT OF DEPENDENCE DEGREE – EXPERIENCE TO DATE AND RECOMMENDATIONS FOR POLISH PROFESSIONALS (p. 11–15)
A common definition of dependence and dependence degree has not been so far established. Yet, it is crucial for the planning of a range of social welfare services. In order to unify the system of dependence degree assessment and the standardization of support for dependent subjects, a project entitled “Professionalising of the support and welfare services for dependent subjects – new standards of education and care” is being run in the years 2017–2019. Its main aim is to professionalize the care of older adults of various degree of dependence, at their place of residence, and also the design of a unified system of dependence assessment. To assess dependence and its degrees we used the WHO classifications: Functioning, Disability and Health (ICF) and Diseases and Related Health Problems (ICD10). Application of a tool based on these classifications will allow for obtaining complex information on the problems to the functioning of subjects in their environment.
Key words: aged, disability, long-term care, ICF
Joanna Mirosław (Master, Institute of Political Studies Polish Academy of Science)
Agnieszka Smoder (Master, Institute of Labour and Social Studies)
Iwona Poliwczak (PhD, Institute of Labour and Social Studies)
DEFINITIONS AND CRITERIA OF NOT SELF-RELIANT EVALUATION DEGREE – RESULTS OF STUDYES (p. 15–23)
The article presented the results of qualitative research carried out for the purposes of the project „Professionalisation of assistance and care services for not self-reliant persons – new education and care standards” within which the criteria for assessing the degree of not self-reliant and the definition of a not self-reliant person were developed according to this is the person, who due to the violation of the body’s functions, has limitations of activity causing the necessity of constant or long-term support of another person in order to satisfy basic life needs. The definition could facilitate the assessment of a person’s state, qualification for using care services and determination of the scope of needed care activities. It would be particularly helpful for people with little experience in caring for not self-reliant person. There is a whole range of criteria that should be taken into account when identifying the scope and intensity of the help. This diversity results from the considerable internal diversity of the population of older not self reliant people. The number and nature of factors taken into account during the diagnosis depends on the scope of professional competence of the person carrying out the diagnosis.
Key words: not self-reliant person, old person, care and assistance services
Łukasz Jurek (PhD, Wrocław University of Economics)
MODELS OF CARE FOR DEPENDENT PERSONS: ACTUAL VERSUS DESIRED (p. 24–29)
The aim of the article is to present selected solutions that could potentially improve the long-term care system and improve the quality of life of dependent people in Poland. The main interest is focused on home care, with particular emphasis on the organization of services and improving their quality. Basing on solutions that have been developed and implemented in other countries, the author’s concept for the division of personal care was presented, as well as basic issues related to the standardization of these services.
Key words: long-term care, personal care, dependency, standardization, quality of care
Paweł Łuczak (PhD, Poznań University of Economics and Business)
THE SYSTEMS OF ASSESSMENT OF DEPENDENCY LEVEL AND THEIR IMPACT ON OUTCOMES OF A LONG-TERM CARE REFORM: THE EXAMPLE OF THE CZECH REPUBLIC (p. 30–34)
The Czech Republic is the notable exception in Central and Eastern Europe, being the only country in the region to implement comprehensive Long-Term Care reform. The aim of this article is to critically evaluate the outcome of this reform concerning developments of community care services. Also, the article describes the system of dependency level and argues that such system is not a panacea for problems with implementation of Long-Term Care reform. The empirical analysis is mainly based on Czech sources.
Key words: long-term care, dependency levels, Czech Republic
Rafał Bakalarczyk (PhD, University of Warsaw)
DEINSTYTUTIONALISATION OF LONG-TERM CARE IN SWEDEN – INSPIRATIONS FOR POLAND (p. 34–40)
The article is about deinstitutionalisation of long-term care for people with disabilities and the elderly. In the first part there is a chronology of changes in public policy for the disabled. It shows that, the policy led to deinstitutionalisation and basing on community services. Then, the certain contemporary institutions are presented, such as personal attendance. Next part is devoted to the elderly care. That field of public policy became in Sweden more and more deinstitutionalized and community oriented. Article mentions also about current trend in home care provision and some other measures that shall support the frail elderly in the local community.
Key words: Sweden, long-term care, deinstitutionalization, Sweden, disability, the elderly, elderly care, elderly policy, support in community, care services, care benefits
« powrót
