Polityka Społeczna
Numer tematyczny 1/2011
AKTYWIZACJA SPOŁECZNA A ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI: ZASOBY, KOMPETENCJE, PARTNERSTWO
Publikacja wykonana w ramach projektu MNiSzW nr N N106 3342 34, realizowanego w latach 2008–2011 nt. „Działania partnerskie typu LEADER w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej zrównoważony rozwój zasobów społecznych jednostki”
Redakcja naukowa: dr Dariusz Rosiński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), dr Agnieszka Rosińska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Recenzenci: prof. dr hab. Kazimierz W. Frieske (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych), dr Dariusz Zalewski (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych), mgr Kinga Pawłowska (Uniwersytet Warszawski)
SPIS TREŚCI
OD REDAKTORÓW NUMERU – Dariusz Rosiński, Agnieszka Rosińska
WPROWADZENIE
PROJEKT BADAWCZY PT. „DZIAŁANIA PARTNERSKIE TYPU LEADER A ROZWÓJ SPOŁECZNYCH ZASOBÓW JEDNOSTKI” – Dariusz Rosiński
SPOŁECZNOŚCI I ORGANIZACJE JAKO ŚRODOWISKO WZMACNIANIA KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH: PROBLEMY BADAWCZE I POTRZEBY PRAKTYKI – Dariusz Rosiński, Agnieszka Rosińska, Inga Kawałek
PODSTAWY
SAMOORGANIZACJA I SAMOPOMOC JAKO WARUNKI I SKUTKI AKTYWNOŚCI SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH – Anna Izabela Brzezińska
MODELE WYJAŚNIAJĄCE ZMIANY NA POZIOMIE SPOŁECZNOŚCIOWYM — Michał Ziarko
SAMOORGANIZUJĄCY SIĘ SYSTEM LOKALNY A PROBLEM EDUKACJI I WYCHOWANIA – Błażej Smykowski
BADANIA
DZIAŁANIA PARTNERSKIE TYPU LEADER A ROZWÓJ SPOŁECZNYCH ZASOBÓW JEDNOSTKI – Dariusz Rosiński
UWARUNKOWANIA PROCESÓW AKTYWIZACJI SPOŁECZNOŚCI WIEJSKICH: WYNIKI BADAŃ NAD LOKALNYMI GRUPAMI DZIAŁANIA ORAZ GRUPAMI PARTNERSKIMI – Wojciech Knieć, Wojciech Goszczyński
PARTNERSTWA W PROGRAMIE LEADER: CZY MOŻNA STWIERDZIĆ, ŻE LEADER NIE BUDUJE KAPITAŁU SPOŁECZNEGO NA POLSKIEJ WSI? – Ryszard Kamiński
AKTYWIZACJA W PROGRAMIE LEADER A SPOŁECZNA SIEĆ WSPARCIA JEDNOSTKI – Agnieszka Rosińska
SAMOAKTYWIZACJA JAKO CZYNNIK KSZTAŁTUJĄCY SPOŁECZNOŚĆ REGIONALNĄ. PRZYPADEK REGIONU ŻUŁAW – Anna Weronika Brzezińska
APLIKACJE
DIAGNOZA ORGANIZACJI I ZESPOŁÓW PROJEKTOWYCH W PROCESIE AKTYWIZOWANIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH – Dariusz Rosiński, Aleksandra Hulewska
GRUPY PARTNERSKIE I ICH SIECI W PROGRAMIE LEADER – PROCESY I STRUKTURY – Inga Kawałek, Agnieszka Rosińska
WYKORZYSTANIE METODOLOGII PAR (PARTICIPATORY ACTION RESEARCH) DO BUDOWANIA PROJEKTÓW AKTYWIZACJI SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH – Anna Izabela Brzezińska, Radosław Kaczan, Piotr Rycielski
NOTKI O AUTORACH
OD REDAKTORÓW NUMERU
Przysłuchując się dyskusjom wokół kolejnych odsłon światowego kryzysu gospodarczego i debatom o potrzebie współpracy w planowaniu i wdrażaniu polityki prorozwojowej w Europie i poza nią, zapraszamy Państwa do lektury niniejszego zbioru. Jest on poświęcony zjawiskom i problemom związanym z samoorganizacją oraz aktywizacją lokalnych społeczności. Zawarte w nim teksty dotyczą zasobów i kompetencji, a także czynników ryzyka, jakie pojawiają się wtedy, gdy mieszkańcy danego obszaru postanawiają włączyć się w zarządzanie rozwojem lokalnym. Większość artykułów tworzących ten numer „Polityki Społecznej” dotyczy bezpośrednio lub pośrednio programu LEADER, ukierunkowanego na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Wspólnoty Europejskiej. Psychospołeczne czynniki uruchamiane w tym programie wydają się nam na tyle interesujące, że od kilkunastu lat przyglądamy się kolejnym raportom, badaniom i wynikom ewaluacji programu i – jak się dziś mówi – podejścia LEADER.
Przygotowując ten numer postawiliśmy przed sobą następujące cele:
1) wzmocnienie współpracy pomiędzy interdyscyplinarnym środowiskiem naukowym i praktykami wdrażającymi program LEADER;
2) gromadzenie i upowszechnianie wyników badań i opracowań dotyczących specyfiki „polskiego LEADER-a”;
3) edukowanie i zachęcanie lokalnych społeczności i ich liderów do aktywnego planowania zmian, które mogą przyczynić się do poprawy jakości życia, wzmocnienia zdrowia i pomnażania zasobów.
Niniejszy numer składa się z części poświęconych kolejno:
– wprowadzeniu w problematykę zbioru (w tym prezentacji projektu badawczego, w ramach którego powstało niniejszy numer specjalny oraz podstawowych pojęć i zagadnień związanych z programem LEADER);
– teoretycznym podstawom prowadzonych badań i analiz (m.in. uwarunkowaniom i skutkom samoorganizacji i samopomocy w lokalnej społeczności, roli edukacji i wychowania, a także miejsca szkoły w rozwoju lokalnym i działaniach partnerskich oraz modelom wyjaśniającym zmiany zachodzące w społecznościach);
– badaniom (dotyczącym m.in. uwarunkowań procesów aktywizacyjnych w lokalnych środowiskach, kompetencji społecznych i przywództwa w programie LEADER, a także roli tego programu we wzmacnianiu kapitału społecznego i budowaniu sieci wsparcia na obszarach wiejskich oraz procesom samoaktywizacji mieszkańców jako czynnika regionotwórczego),
– aplikacjom (ta część zawiera artykuły poświęcone m.in. tworzeniu sieci współpracy w programie LEADER, metodzie PAR – czyli metodzie tzw. badań uczestniczących pomocnych w tworzeniu projektów aktywizacji społeczności, a także opracowanie dotyczące diagnozy w zarządzaniu projektem, grupą i organizacją społeczną).
Autorzy formułują w swoich tekstach wiele pytań dotyczących aktywizacji społecznej i rezultatów programu LEADER. Wskazują także na istotne czynniki ryzyka w procesie samoorganizacji lokalnych społeczności. Choć wiele z nich jest dziś bez odpowiedzi, zdiagnozowane czynniki ryzyka mogą przerodzić się w zasoby, a aktualne potencjały w obciążenia. Jako redaktorzy rekomendujący Państwu ten numer jesteśmy przekonani, że podejście LEADER, jako model wsparcia rozwoju lokalnego poprzez mobilizowanie wspólnot społecznych, jest dla Polski niezwykle cenną propozycją. Po pierwsze dlatego, że pozwala ludziom doświadczyć wpływu i odpowiedzialności za siebie i swoje miejsce życia, a po drugie – ponieważ stwarza pole do napięć związanych z odmiennymi wartościami, potrzebami i interesami. Te napięcia i związane z nimi konflikty mogą stać się motorem zmian lokalnych (i szerszych) dzięki temu, że ujawniają różnice w celach, oczekiwaniach i możliwościach. Na dziś, przy niskich wskaźnikach kapitału społecznego w Polsce, te różnice są w nieznacznym stopniu wyrażane, a częściej wyobrażane i wyolbrzymiane. Bez otwartej rozmowy o nich przejście do kompromisu i demokratycznej partycypacji jest wydłużone i utrudnione. W takiej odsłonie działania partnerskie typu LEADER to stworzenie wspólnotom i ich członkom możliwości bycia aktywnym lub biernym z pełnym prawem do współzależności i do autonomii.
Agnieszka Rosińska
Dariusz Rosiński
Instytut Psychologii,
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
AUTORZY
Anna Izabela Brzezińska: psycholog, prof. dr hab., profesor zwyczajny UAM w Poznaniu i SWPS w Warszawie. Członek Komitetu Psychologii PAN. Zainteresowania naukowe: psychologia rozwoju, edukacji, zdrowie publiczne. Autorka monografii (kilka wydań) Społeczna psychologia rozwoju, redaktorka i autorka podręczników, m.in. Portrety psychologiczne człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (GWP 2005) oraz serii ośmiu tomów poświęconych szansom i zagrożeniom rozwoju od dzieciństwa po późną dorosłość. Redaktorka serii publikacji poświęconych funkcjonowaniu osób z ograniczeniami sprawności. Kierownik projektu (2005–2008) nr WUE/0041/IV/05 pt. Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych oraz koordynator Zespołu Badawczego w ramach projektu (2008–2010) nr WND-POKL-01.03.06–00-041/08 pt. Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych.
Anna Weronika Brzezińska: dr etnologii, absolwentka Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu, instruktorka rękodzieła artystycznego, absolwentka Małopolskiego Uniwersytetu Ludowego. Członkini Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Zainteresowania naukowe: dziedzictwo kulturowe polskiej wsi i przemiany wiejskiego krajobrazu kulturowego, konstruowanie tożsamości regionalnej w warunkach przerwanej ciągłości kulturowej, współczesny ruch regionalny i animacja kultury lokalnej, współczesne inspiracje polskim folklorem i sztuką ludową we wzornictwie przemysłowym, społeczny kontekst funkcjonowania tradycyjnego rzemiosła i rękodzieła. Od roku 2008 prowadzi badania terenowe na Żuławach.
Wojciech Goszczyński: socjolog obszarów wiejskich, mgr socjologii, doktorant w Zakładzie Socjologii Obszarów Rustykalnych w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zainteresowania badawcze skupione na problematyce alternatywnych, pozarynkowych form organizacji rolnictwa europejskiego oraz problematyce wpływu różnych form kapitału społecznego na rozwój obszarów wiejskich. Autor kilkunastu publikacji naukowych, popularnonaukowych i raportów eksperckich, w tym dla Komisji Europejskiej. W latach 2008–2011 koordynator narodowy międzynarodowego projektu badawczego Facilitating Alternative Agro-Food Networks: Stakeholder Perspective on Research Needs (nr grantu 217820). W życiu codziennym stara się łączyć fascynacje wsią i rolnictwem z wyprawami do państw byłego ZSRR.
Radosław Kaczan: absolwent Instytutu Psychologii UAM w Poznaniu (psychologia kliniczna człowieka dorosłego i psychologia edukacji). Doktorant Instytutu Psychologii PAN w Warszawie. Asystent w Katedrze Psychologii Rozwoju i Edukacji SWPS w Warszawie. Zainteresowania naukowo-badawcze: psychologia rozwoju, zdrowie publiczne, problemy niepełnosprawności, starości i wykluczenia. Współautor sześciu książek, w tym: Droga do samodzielności. Jak wspomagać rozwój dzieci i młodzieży z ograniczeniami sprawności (2009, GWP); Przekonania o swoim życiu. Spostrzeganie historii życia przez osoby z ograniczeniami sprawności (2010, Scholar); Czas, plany, cele. Perspektywa czasowa i orientacje temporalne osób z ograniczeniami sprawności (2010, Scholar). Pracował przy projektach badawczych Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych (2005–2008, EFS) oraz Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych (2008–2010, EFS).
Ryszard Kamiński: dr, adiunkt w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w Warszawie. Zastępca dyrektora Kujawsko– Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie. Jest inicjatorem pierwszego w Polsce powiatowego programu odnowy wsi w powiecie nakielskim i współzałożycielem Partnerstwa dla Krajny i Pałuk (obecnie przewodniczący Rady LGD). Jest członkiem Komitetu Monitorującego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007–2013. Prezes Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich w Warszawie – ogólnopolskiego porozumienia organizacji wiejskich oraz przedstawiciel FAOW w europejskiej sieci PREPARE. Opublikował ponad trzydzieści artykułów w czasopismach i książkach naukowych, dotyczących aktywności społeczności lokalnych, samoorganizacji i działań oddolnych na wsi. Jest współautorem podręcznika nauczania spółdzielczości w szkołach rolniczych i dwóch podręczników opracowania lokalnych strategii rozwoju w ramach programu LEADER. Przygotował metodologię partycypacyjnego tworzenia planów rozwoju sołectwa oraz szereg ekspertyz dla Ministerstwa Rolnictwa, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego czy Ministerstwa Gospodarki. Uczestniczył w kilku zespołach badawczych na poziomie europejskim m.in. w grupie roboczej ds. opracowania koncepcji rozwoju regionalnego i rozwoju obszarów wiejskich Europy „Foresight Blueprint”.
Inga Kawałek: dyrektor Biura Fundacji Partnerstwo Dorzecze Słupi – jednej z największych Lokalnych Grup Działania (LGD) w Polsce. Trenerka i członkini Zarządu Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich, zaangażowana w przygotowanie w Polsce grupy blisko stu animatorów partnerstw typu LEADER. Jako Przewodnicząca Pomorskiej Sieci Leader oraz członkini Grupy Tematycznej ds. Leader przy Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich aktywnie angażuje się w konsultowanie aktów prawnych w zakresie wdrażania podejścia Leader i funkcjonowania LGD w Polsce. Pracowała przy tworzeniu rozwiązań osi 4 Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007–2013” opierającej się na podejściu Leader oraz szkoliła powstające Lokalne Grupy Rybackie. Bierze udział w realizacji międzynarodowych projektów dotyczących rozwoju wsi i podejścia Leader. Mgr filologii (UAM, Komunikacja i Zarządzanie Zasobami Informacji), absolwentka studiów podyplomowych w zakresie Zarządzania Projektem (Wyższa Szkoła Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych i Politycznych w Gdyni, Ośrodek Doradztwa i Treningu Kierowniczego), absolwentka kursu The Art and Science of Coaching (Wszechnica Uniwersytetu Jagiellońskiego na licencji Erickson College International).
Wojciech Knieć: socjolog wsi, dr nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Socjologii Obszarów Rustykalnych w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Specjalizuje się w analizowaniu nowych trendów w rozwoju obszarów wiejskich, w szczególności powiązanych z oddolną aktywnością wiejskich wspólnot lokalnych oraz związanych z programami Unii Europejskiej dla wsi i rolnictwa. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych, opracowań, raportów badawczych, a także wielu opracowań popularnonaukowych. Zaangażowany w działania międzynarodowych programów badawczych nad rozwojem wsi. Działa społecznie, jest członkiem zarządu LGD „Podgrodzie Toruńskie”, ekspert Komitetu Regionów Unii Europejskiej, Sekretarz Generalny Europejskiego Stowarzyszenia na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Obszarów Wiejskich „Euracademy Association”.
Agnieszka Rosińska: psycholog kliniczny i zdrowia, adiunkt na UAM w Poznaniu. Zainteresowania naukowe: psychologia zdrowia, animacja społeczności. Realizator grantu promotorskiego (2003–2006) Gotowość młodzieży pijącej alkohol do prozdrowotnej zmiany zachowania finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa i projektu badawczego finansowanego przez MNiSW Działania partnerskie typu LEADER w Polsce i innych krajach EU a zrównoważony rozwój zasobów społecznych jednostk (2008–2011). Autorka opracowań na temat animacji społeczności i psychologicznych aspektów funkcjonowania partnerstw międzysektorowych programu LEADER. Menedżer projektów badawczych i zastępca kierownika Centrum Badań i Działań Społeczno-Kulturowych w Poznańskim Parku Naukowo-Technologicznym Fundacji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.
Dariusz Rosiński: psycholog społeczny, adiunkt na UAM w Poznaniu. Zainteresowania naukowe: psychologia społeczna, aktywizacja społeczna, kompetencje społeczne. Autor monografii Nauczyciel wobec zaburzeń socjalizacji u uczniów (WN UAM, 2003), Kierownik (2008–2011) projektu nr N N106 334234 finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Działania partnerskie typu LEADER w Polsce i innych krajach EU a zrównoważony rozwój zasobów społecznych jednostki. Członek Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej, Prezes Polskiego Towarzystwa Analizy Transakcyjnej.
Piotr Rycielski: absolwent SWPS (psychologia stosunków międzykulturowych) w Warszawie oraz międzywydziałowych interdyscyplinarnych studiów doktoranckich na Uniwersytecie Warszawskim. Zainteresowania naukowo-badawcze: psychologia społeczna, zdrowie publiczne, metodologia i statystyka. Pracował przy projektach badawczych Psychologiczne uwarunkowania i konsekwencje deliberatywnego podejmowania decyzji w grupach politycznych, Dylematy społeczne –próby integracji, Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych (2005–2008, EFS) oraz Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych (2008–2010, EFS). Stypendysta Institute for Social Research Uniwersytetu w Michigan. Współautor czterech książek dotyczących stereotypizacji, metodologii badań społecznych, europejskich analiz porównawczych i psychologicznych konsekwencji niepełnosprawności.
Błażej Smykowski: dr psychologii, absolwent UAM w Poznaniu. Adiunkt UAM w Poznaniu i SWPS filia we Wrocławiu. Współorganizator i autor programu zajęć w ramach specjalności: Psychologia edukacji i Animacja społeczności lokalnych. Interesuje się społeczno-kulturowymi uwarunkowaniami rozwoju człowieka. Animator licznych działań środowiskowych na rzecz poprawy jakości ich wychowawczego funkcjonowania. Prowadzi zajęcia edukacyjne i profilaktyczne z zakresu niepowodzeń i trudności szkolnych dla rodziców i nauczycieli dzieci o specyficznych potrzebach edukacyjnych. Realizuje środowiskowe projekty promocji zdrowia oraz edukacji liderów dla potrzeb społeczności lokalnych.
Michał Ziarko: psycholog, dr, adiunkt w Zakładzie Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej Instytutu Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zainteresowania naukowe: zagadnienia z obszaru profilaktyki i promocji zdrowia, psychologia stresu, psychologia uzależnień, kształtowanie się zachowań zdrowotnych oraz psychologiczne aspekty funkcjonowania osób przewlekle chorych. Autor kilkunastu publikacji naukowych, w tym: Zachowania zdrowotne młodych dorosłych – psychologiczne uwarunkowania (Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006) i wspólnie z Lidią Cierpiałkowską Psychologia uzależnień – alkoholizm (Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010). Współautor i wykonawca interdyscyplinarnego projektu pt. Dieta, aktywność ruchowa, motywacja – program DAM promujący prozdrowotną dietę i aktywność ruchowa wśród mieszkańców Poznania zmagających się z metabolicznymi chorobami cywilizacyjnymi (2010) oraz grantu Podmiotowe, transgeneracyjne i środowiskowe uwarunkowania zachowań zdrowotnych młodych dorosłych (N106 353740).
Social Policy
Table of Contents Special Issue No 1 2011
NOTE FROM EDITORS – Dariusz Rosiński, Agnieszka Rosińska
INTRODUCTION
AIMS AND OBJECTIVES OF THE PROJECT “LEADER APPROACH PARTNERSHIP ACTIONS IN POLAND AND OTHER EU COUNTRIES AND THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF THE SOCIAL RESOURCES OF THE INDIVIDUAL – Dariusz Rosiński
COMMUNITIES AND ORGANISATIONS AS THE ENVIRONMENT FOR ENHANCING SOCIAL COMPETENCES: RESEARCH PROBLEMS AND PRACTICE NEEDS – Dariusz Rosiński, Agnieszka Rosińska, Inga Kawałek
BACKGROUNDS
SELF-ORGANISATION AND SELF-HELP AS THE CONDITIONS AND EFFECTS OF LOCAL COMMUNITY ACTIVITY – Anna Izabela Brzezińska
EXPLANATORY MODELS OF CHANGE AT A COMMUNITY LEVEL – Michał Ziarko
SELF-ORGANIZING LOCAL SYSTEM AND THE ISSUE OF EDUCATION AND UPBRINGING – Błażej Smykowski
STUDIES
LEADER PARTNERSHIP ACTIONS AND THE DEVELOPMENT OF THE SOCIAL RESOURCES OF THE INDIVIDUAL – Dariusz Rosiński
CONDITIONS FOR RURAL COMMUNITY DEVELOPMENT: THE RESULTS OF STUDIES ON LOCAL ACTION GROUPS AND PARTNERSHIP GROUPS – Wojciech Knieć, Wojciech Goszczyński
PARTNERSHIPS IN THE LEADER PROGRAMME: CAN WE POSIT THAT LEADER DOES NOT BUILD THE SOCIAL CAPITAL IN RURAL AREAS IN POLAND? – Ryszard Kamiński
ACTIVATION IN THE LEADER PROGRAMME AND SOCIAL SUPPORT NETWORK FOR THE INDIVIDUAL – Agnieszka Rosińska
SELF-ACTIVATION AS A FACTOR SHAPING REGIONALCOMMUNITY. THE CASE OF ŻUŁAWY REGION – Anna Weronika Brzezińska
APPLICATIONS
THE DIAGNOSIS OF ORGANISATIONS AND DESIGN TEAMS IN THE PROCESS OF LOCAL COMMUNITY DEVELOPMENT – Dariusz Rosiński, Aleksandra Hulewska
PARTNERSHIP GROUPS AND THEIR NETWORKS IN THE LEADER PROGRAMME – PROCESSES AND STRUCTURES – Inga Kawałek, Agnieszka Rosińska
APPLICATION OF THE PARTICIPATORY ACTION RESEARCH. METHODOLOGY FOR THE CONSTRUCTION OF LOCAL COMMUNITY ACTIVATION PROJECTS – Anna Izabela Brzezińska, Radosław Kaczan, Piotr Rycielski
ABOUT AUTHORS
